Πώς επηρεάζονται οι τιμές του πετρελαίου;
Ο «ΟΠΕΚ» (OPEC, «Organization of Petroleum Exporting Countries»), ο «Οργανισμός Χωρών Εξαγωγής Πετρελαίου» έχει εδώ και χρόνια επικριθεί για «καταλήστευση του υπόλοιπου κόσμου», για τεχνητή διατήρηση υψηλών τιμών και για τάση «ομηρείας» του κόσμου -κυρίως στα μέσα της δεκαετίας του ’70- όταν διέκοψε την προμήθεια και η τιμή τριπλασιάστηκε. Ασκεί αυτός ο οργανισμός πραγματικά μεγάλη επιρροή πια;
Στον έλεγχο της παραγωγής συμμετέχουν ορισμένες πετρελαιοπαραγωγές χώρες μη μέλη, κυρίως η Ρωσία. Στόχος του οργανισμού είναι η σταθεροποίηση ή η αύξηση των τιμών, με κύριο εργαλείο τη διαχείριση της παραγωγής -είτε μειώνοντάς την, εάν θέλει να αυξηθούν οι τιμές είτε αυξάνοντάς την, εάν θέλει να πέσουν, τουλάχιστον μέχρις ενός σημείου που δεν θα προκληθεί κατάρρευση των τιμών. Η παρουσία του OPEC στην αγορά είναι μεγάλη με σημαντικό αντίκτυπο, αποτελώντας το 40% της παγκόσμιας παραγωγής. Αλλά το υπόλοιπο 60% έχει επίσης σημασία. Δύο χώρες εκτός OPEC είναι ιδιαίτερα σημαντικές με διάφορους τρόπους: η Ρωσία και οι ΗΠΑ. Η Ρωσία συνέβαλε στην προσπάθεια του OPEC να αυξήσει τις τιμές. Ξεκίνησε το 2016 με μια απόφαση του OPEC “να προσαρμόσει την παραγωγή” με μείωση 1,2 εκατομμυρίων βαρελιών ημερησίως. Η Ρωσία συντάχθηκε με την απόφαση. Έτσι, οι τιμές έφτασαν τα 86$ το βαρέλι -ήταν κάτω από 50$ πριν την απόφαση. Αυτό δεν σημαίνει ότι η απόφαση αυτή ήταν ο μόνος παράγοντας. Με την πολιτική αναταραχή στη Βενεζουέλα, στη Λιβύη και στη Νιγηρία κατέστη αδύνατο για τις χώρες αυτές να παράγουν την ποσότητα πετρελαίου που θα μπορούσαν.
Επίσης, το Ιράν έχει πληγεί από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Η πιθανότητα το ιρανικό πετρέλαιο να μην είναι διαθέσιμο -ή ότι θα μειωνόταν η παραγωγή– υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας που ώθησε τις τιμές υψηλότερα. Οι μεγαλύτεροι πελάτες του Ιράν – Κίνα, Ινδία και Ιαπωνία – προσωρινά εξαιρέθηκαν και συνέχισαν να αγοράζουν ιρανικό πετρέλαιο. Ως αποτέλεσμα, οι τιμές υποχώρησαν καθώς μειώθηκε η ζήτηση από άλλους παραγωγούς. Στο πλαίσιο του OPEC, η Σαουδική Αραβία είναι καθοριστική, καθώς αντιπροσωπεύει το 1/3 της παραγωγής και το 1/2 των αποθεμάτων του ομίλου. Η Σαουδική Αραβία ήταν απρόθυμη να δράσει μόνη της σε σχέση με τις τιμές, περιμένοντας ότι άλλα μέλη του OPEC θα κάνανε κάποιες θυσίες, αλλά επίσης ήθελε να συμμετάσχει και η Ρωσία.
Ο τρίτος μεγάλος παγκόσμιος παίκτης, οι ΗΠΑ, είναι σήμερα ο μεγαλύτερος παραγωγός. Οι ΗΠΑ διαφέρουν από τις άλλες χώρες. Το πετρέλαιο παράγεται από την ιδιωτική βιομηχανία που λαμβάνει αποφάσεις βάσει κερδοφορίας. Οι ρωσικές πετρελαϊκές εταιρείες ελέγχονται από την κυβέρνηση και η κυρίαρχη εταιρεία στη Σαουδική Αραβία -Saudi Aramco- είναι κρατική. Οι αμερικανοί παραγωγοί πετρελαίου δεν συνεργάζονται με τον OPEC για τον χειρισμό των τιμών, διότι είναι παράνομο. Αλλά αυτό που συνέβη στις ΗΠΑ άλλαξε την παγκόσμια βιομηχανία: η εκμετάλλευσητου σχιστολιθικού πετρελαίου, χάρη στην οποία δεν μειώνεται πλέον η παραγωγή πετρελαίου των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ ενώ εξακολουθούν να εισάγουν πετρέλαιο τώρα πλέον καλύπτουν τα 2/3 των αναγκών τους, ενώ πριν από μια δεκαετία κάλυπταν το 1/3. Επίσης, το σχιστολιθικό πετρέλαιο ανταποκρίνεται ταχύτερα στην μεταβαλλόμενη αγορά. Δεν χρειάζεται επένδυση μεγάλης κλίμακας, οι επενδυτές παίρνουν τα χρήματά τους ταχύτερα και η παραγωγή αυξάνεται αμέσως όταν αυξάνονται οι τιμές. Χάρη στον σχιστόλιθο οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν απότομα στα μέσα του 2014. Ένας πιθανός λόγος για τον οποίο ο OPEC δεν αντέδρασε νωρίτερα ήταν η επιθυμία ορισμένων μελών να δουν τις τιμές του σχιστολιθικού πετρελαίου να μειώνονται.
Ο OPEC εξακολουθεί να έχει βαρύτητα, αλλά απέχει πολύ από το να ελέγχει απόλυτα την παγκόσμια αγορά. Εάν μάλιστα ελαττωθεί μακροπρόθεσμα η παγκόσμια εξάρτηση από το πετρέλαιο, τότε η σημασία του OPEC θα μειωθεί ακόμη περισσότερο.
