Αμυντική απαισιοδοξία ή καταστροφολογία;
Είμαστε προγραμματισμένοι ώστε να δίνουμε προτεραιότητα στα αρνητικά γεγονότα, είτε αυτά συμβαίνουν πραγματικά είτε φανταζόμαστε ότι θα συμβούν. Έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι οι κακές ή δυσάρεστες ειδήσεις θα τραβήξουν περισσότερο το ενδιαφέρον μας από τις ευχάριστες. Δεν είναι τυχαίο ότι στην παράδοση όλων των λαών υπάρχουν εκφράσεις παρόμοιες με την ελληνική «τα κακά νέα ταξιδεύουν γρήγορα».
Η τεχνολογική επανάσταση που οδήγησε στην άμεση μεταφορά των ειδήσεων ενίσχυσε την προώθηση των κακών ειδήσεων. Τους προηγούμενους αιώνες πολύ λίγα γνωρίζαμε για τις καταστροφές που συνέβαιναν σε μακρινές χώρες, ενώ τώρα έχουμε άμεση πρόσβαση σε κάθε καταστροφή που συντελείται οπουδήποτε στον κόσμο. Βέβαια αυτό έχει και θετικές προεκτάσεις, καθώς μπορούμε άμεσα να παρέχουμε βοήθεια και αποκτούμε ευκολότερα κοινωνική συνείδηση.
Ο εγκέφαλος του ανθρώπου επεξεργάζεται τις αρνητικές ειδήσεις με κάποια υπερβολή, κυρίως λόγω της έντονης καταγραφής τους στη μνήμη, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί το συναίσθημα ότι είναι πιθανό να επαναληφθούν. Επιπλέον, τα άσχημα πράγματα συνήθως συμβαίνουν απρόοπτα και ξαφνικά, ενώ τα ευχάριστα προκύπτουν μετά από κάποιου βαθμού προσπάθεια, με αποτέλεσμα ο φόβος του απρόοπτου να είναι πιο ισχυρός από την προσδοκία της χαράς.
Η απαισιοδοξία συνδέεται με τον φόβο της καταστροφής ή της αποτυχίας. Η συγκρατημένη μορφή της βοηθά το άτομο να προετοιμάζεται για το χειρότερο σενάριο και να μην απογοητεύεται δραματικά, στην ακραία περίπτωση που αυτό γίνει πραγματικότητα. Η απαισιοδοξία τους είναι μία μορφή άμυνας σε μελλοντικά τραυματικά γεγονότα. Η καταστροφολογία όμως στερεί από το άτομο την ικανότητα να απολαμβάνει τις χαρές της ζωής, καθώς έχει την τάση να τις ελαχιστοποιεί και να τις μαγαρίζει με ψήγματα ματαίωσης. Η καταστροφολογία υπερισχύει, όταν το άτομο θεωρεί ότι δεν θα καταφέρει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις μιας ενδεχόμενα τραυματικής περίστασης και καταλύεται από το αίσθημα της αβοηθησίας.
Οι αμυντικά απαισιόδοξοι άνθρωποι προφυλάσσουν τους εαυτούς τους υιοθετώντας μία συγκεκριμένη στάση για τη ζωή. Διατηρούν χαμηλά τις προσδοκίες τους, ώστε να αποφύγουν μεγάλες απογοητεύσεις. Με αυτόν τον τρόπο, τις πιο πολλές φορές, καταφέρνουν να παραμείνουν ψύχραιμοι στις δυσκολίες και καταλήγουν σε λύσεις σχετικά γρήγορα μια που έχουν προβάρει στο μυαλό τους χιλιάδες φορές το τι μπορεί να πάει στραβά. Οι καταστροφολόγοι όμως συχνά αυτοσαμποτάρονται, προβάλλοντας την αδυναμία τους, δραματοποιώντας τις καταστάσεις με αποτέλεσμα να χάνουν την ικανότητα ρεαλιστικής εκτίμησης του κινδύνου. Οι επιπτώσεις της καταστροφολογίας είναι αρνητικές τόσο στην ψυχική υγεία του ατόμου που συχνά πλήττεται από καταθλιπτική συμπτωματολογία, όσο και στις σχέσεις του, που πολλές φορές λυγίζουν από τον καθημερινό φόρτο της απαισιοδοξίας. Επιπλέον, όσοι έχουν εθιστεί στην καταστροφολογία, δυσκολεύονται να παραμείνουν ψύχραιμοι ενόψει μιας δυσκολίας, ή να λάβουν αποφάσεις, γιατί φοβούνται ότι όλα θα καταλήξουν εις βάρος τους. Το κύριο πρόβλημα στη διαδικασία σκέψης τους είναι ότι όλα τα αρνητικά γεγονότα τείνουν να έχουν την ίδια συναισθηματική ένταση. Δεν μπορούν να διακρίνουν το απλά δυσάρεστο από το πραγματικά τραγικό, την ανησυχητική συνθήκη από την αληθινά επικίνδυνη. Υιοθετώντας αυτή τη γνωστική διαστρέβλωση αποδυναμώνουν τον εαυτό τους και αυτό-αξιολογούνται ως ανίσχυροι να αντιδράσουν στην πραγματική δυσκολία, σε αντίθεση με τους αμυντικά απαισιόδοξους, οι οποίοι θα αντιδράσουν, αλλά θα συνεχίσουν να γκρινιάζουν και να μεμψιμοιρούν.
