Γιατί επιμένουμε στη γνώμη μας παρά τα αντίθετα στοιχεία;
Κατά την πανδημία του κορωνοϊού, εκτός από τα μεγάλα επιστημονικά ζητήματα που προέκυψαν, δημιουργήθηκαν και αρκετά κοινωνικά ερωτήματα, όπως γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν εμβολιάζονται παρόλο που τα επιστημονικά δεδομένα τείνουν συντριπτικά υπέρ του εμβολιασμού ή γιατί κάποιοι άλλοι αρνούνται να διασωληνωθούν παρόλο που οι γιατροί τους διαβεβαιώνουν ότι αν δεν το κάνουν θα χάσουν τη ζωή τους.
Αναρωτιέται κανείς πώς είναι αυτό δυνατόν. Γιατί τα γεγονότα δεν αλλάζουν τη γνώμη μας; Γιατί κάποιος συνεχίζει να πιστεύει μια ψευδή είδηση ή σωρό από ανακρίβειες παρά τα δεδομένα; Πώς μας εξυπηρετούν τέτοιες συμπεριφορές;
Σύμφωνα με τον James Clear, συγγραφέα του παγκόσμιου bestseller «Ατομικές Συνήθειες»
«οι άνθρωποι είναι ζώα αγέλης. Θέλουν να ταιριάζουν, να δεθούν με τους άλλους και να κερδίσουν τον σεβασμό και την έγκριση των συνομηλίκων τους. Τέτοιες κλίσεις είναι απαραίτητες για την επιβίωσή τους. Για το μεγαλύτερο μέρος της εξελικτικής μας ιστορίας, οι πρόγονοί μας ζούσαν σε φυλές. Το να αποχωριστείς από τη φυλή —ή χειρότερα, να εκδιωχθείς— ισοδυναμούσε με θανατική ποινή».
Σε πολλές περιπτώσεις, η κοινωνική σύνδεση είναι στην πραγματικότητα πιο χρήσιμη για την καθημερινή ζωή από την κατανόηση της αλήθειας ενός συγκεκριμένου γεγονότος ή ιδέας. Δεν πιστεύουμε πάντα τα πράγματα επειδή είναι σωστά. Μερικές φορές πιστεύουμε πράγματα επειδή θέλουμε να συμφωνούμε με τους ανθρώπους για τους οποίους νοιαζόμαστε. Επειδή ακριβώς δεν θέλουμε να διαφωνούμε με τους αγαπημένους μας, δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να αφιερώσουμε χρόνο και ενέργεια για να εμβαθύνουμε και να αποφασίσουμε χρησιμοποιώντας την κριτική μας ικανότητα, αν κάτι είναι σωστό ή όχι.
Η κατανόηση της αλήθειας μιας κατάστασης είναι σημαντική, αλλά το ίδιο είναι και το να παραμένεις μέλος μιας ομάδας. Ενώ αυτές οι δύο επιθυμίες συχνά δεν αντιμάχονται η μία την άλλη, περιστασιακά έρχονται σε σύγκρουση. Όταν αυτό συμβαίνει έχουμε την τάση να καλύπτουμε τη διαφωνία μας ή να την εξωραΐζουμε δικαιολογώντας τον και πιστεύοντας αυτά που μας λέει το αγαπημένο μας πρόσωπο, παρά τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα. Για παράδειγμα π.χ. αν ένας αγαπημένος φίλος τρακάρει επειδή είχε πιει λίγο παραπάνω, είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε τη δικαιολογία ότι είχε πιει μόνο ένα ποτήρι κρασί, αλλά δεν είχε κοιμηθεί πολλές ώρες, ακόμα και αν το αλκοτέστ δείχνει σημαντικά υψηλότερες τιμές αλκοόλ στο αίμα από το επιτρεπόμενο όριο.
Για να ξεπεράσουμε δε τυχόν αμφιβολίες, επιλέγουμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τη γνώμη μας, για να ενισχύσουμε την πεποίθησή μας ακόμα κι αν είναι ανακριβής ψευδής ή δεν στηρίζεται σε γεγονότα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται προκατάληψη επιβεβαίωσης και παρουσιάζεται συχνά στα θέματα που προκαλούν συναισθηματική φόρτιση.
Ο Δαρβίνος, επιδιώκοντας σε όσο τον δυνατόν περισσότερο επιστημονικές καταγραφές προσπαθούσε να αντισταθεί στην πλάνη επιβεβαίωσης, έχοντας πάντα μαζί του ένα σημειωματάριο στο οποίο κατέγραφε τα δεδομένα που απέρριπταν τις θεωρητικές του προβλέψεις. Φρόντιζε ώστε οι καταγραφές του να πραγματοποιούνται εντός τριλέπτου γιατί γνώριζε ότι μετά από 30 λεπτά ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος είτε να ξεχνά είτε να απορρίπτει την απόδειξη ενάντια στη βασική πεποίθηση.
Η ανάγκη μας για κοινωνική σύνδεση και η πλάνη της επιβεβαίωσης δημιουργούν τα δεσμά εξαιτίας των οποίων αδυνατούμε να αλλάξουμε τη γνώμη μας ακόμα κι αν τα δεδομένα είναι αδιάσειστα. Η συνεχής εξέλιξή μας όμως απαιτεί να είμαστε πρόθυμοι να προσαρμοστούμε στα καινούργια δεδομένα, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να παραδεχτούμε πως αυτό που πιστεύαμε ήταν λάθος.
