Η «Ανατομία» του Gray
Πέντε βιβλία είναι «εκ των ων ουκ άνευ» για κάθε βιβλιοθήκη: το «Σχετικά με την καταγωγή των ειδών» του Δαρβίνου, η «Γενική Θεωρία της Σχετικότητας» του Αϊνστάιν, τα «Δράματα» του Σαίξπηρ, τα «Έπη» του Ομήρου και η «Aνατομία» του Gray. Σε εκείνη την εποχή της εμπειρικής θεραπευτικής και των στοιχειωδών διαγνωστικών μεθόδων, η γνώση της ανατομίας ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της ιατρικής εκπαίδευσης. Η μνημειώδης «Aνατομία» του Gray έγινε αυτός ο ακρογωνιαίος λίθος πριν από 163 χρόνια. Ένα σύγγραμμα με τη δική του μεγάλη ιστορία.
Αναφορές στο βιβλίο υπάρχουν στο «Arrowsmith» του Sinclair Lewis (1925), στο «The Adventures of Tom Sawyer» του Mark Twain (1876), στο «Inferno» του Dan Brown(2013) και στα επεισόδια του Star Trek (1998). Ο τίτλος έχει επίσης επιλεγεί ως ετικέτα, χωρίς καμμία σχέση με το σύγγραμμα, για ταινίες, παραστάσεις και την τηλεοπτική σειρά «Grey’s Anatomy» (γράφεται με «e» αντί για «a»).
Δημοσιευμένη για πρώτη φορά το 1858 ως «Περιγραφική και Χειρουργική Ανατομική», η «Gray’s Anatomy» κυκλοφόρησε το 2020 στην 42η έκδοσή της ως βιβλίο 1606 σελίδων! Υπάρχουν διαθέσιμες και διαδικτυακές εκδόσεις. Το εξώφυλλο του βιβλίου φέρει ένα σκίτσο ενός ναυτίλου και τη φράση «per ampliora ad altiora» («μέσωαυξανόμενου εύρους σε όλο και μεγαλύτερο βάθος»).
Ο Henry Gray ήταν γιατρός στο Τμήμα Ανατομίας στο St. George’s Hospital, ένα φιλανθρωπικό νοσοκομείο του Λονδίνου του 19ου αιώνα. Μετά την ψήφιση του νόμου για τις ανατομές του 1832, πέρασε 18 μήνες ανατέμνοντας πτώματα προετοιμάζοντας το αριστούργημά του. Πολιτικά δραστήριος και κοινωνικός, ο λονδρέζος Gray αφιέρωσε το βιβλίο στον χειρουργό του St. George’s Sir Benjamin Brodie, ο οποίος εκείνη τη χρονιά έγινε πρόεδρος της Βασιλικής Ιατρικής Εταιρείας. Ο Gray διακρίθηκε ως φοιτητής Ιατρικής στο St. George’s με μια πραγματεία για τα οπτικά νεύρα για την οποία βραβεύθηκε από το Royal College of Surgeons, στο οποίο έγινε μέλος λίγα χρόνια αργότερα. Στη συνέχεια κέρδισε βραβείο για τη μελέτη του σπληνός. Ζούσε σύμφωνα με τα αυστηρά πρότυπα του νοσοκομείου, στο οποίο αναδείχθηκε ο John Hunter, ο «πατέρας της σύγχρονης χειρουργικής» και ο Edward Jenner, ο οποίος ανέπτυξε το εμβόλιο της ευλογιάς.
Ο Gray απεβίωσε το 1861 σε ηλικία μόλις 34 ετών, την ημέρα που επρόκειτο να πάρει μια ανώτερη θέση στο νοσοκομείο. Ως γιατρός, ένιωθε καθήκον να είναι στο πλευρό του ανιψιού του που έπασχε από ευλογιά. Ο ανιψιός του ανέρρωσε χάρη στο εμβόλιο, αλλά ο Gray προσβλήθηκε από την ασθένεια και κατέληξε πριν από τη δημοσίευση της 3ης έκδοσης του βιβλίου του. Τα πάντα στο δωμάτιό του κάηκαν, συμπεριλαμβανομένων γραπτών κειμένων και αρχείων.
Ως «η δουλειά που ήταν η ιστορία της ζωής του», το βιβλίο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό. Υπήρχαν επαινετικές κριτικές στο «British Medical Journal», στο «Lancet» και στο «The Boston Medical Journal” (πλέον γνωστό ως «The New England Journal of Medicine»). Όμως, ορισμένοι παραπονέθηκαν για μη αναγνώριση της δουλειάς τους. Οι «Medical Times» το 1859 ανέφεραν είκοσι περιπτώσεις για τις οποίες θεωρούσαν ότι ο Gray είχε αντιγράψει από την Ανατομία του Quain (δημοσιευμένη το 1849). Ο Gray αγνόησε τις αιτιάσεις, αλλά δημοσίευσε κάποιες ευχαριστίες στη 2η έκδοση. Αυτή η διαμάχη επανεμφανίστηκε πριν από λίγα χρόνια, όταν ένας γιατρός-ιστορικός ισχυρίστηκε ότι η ηλεκτρονική ανάλυση των κειμένων απάλλασσε τον Gray.
Ο Henry Vandyke Carter ήταν διάσημος εικονογράφος που αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του St. George’s με τιμές. Ο Carter εικονογράφησε τη βραβευμένη πραγματεία του Gray για τον σπλήνα. Αργότερα, ο Gray τον κάλεσε να συνεργαστούν για την «Aνατομία». Όταν ο Gray προσκλήθηκε από τον Δούκα του Σάφολκ για ένα εξάμηνο ταξίδι με ιστιοπλοϊκό, ο Κάρτερ συνέχισε τη δουλειά, όχι μόνο εικονογραφώντας, αλλά και μελετώντας ανατομία. Ο Carter έζησε 30 χρόνια στην Ινδία ερευνώντας μολυσματικές ασθένειες. Επέστρεψε στην Αγγλία για τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής του και πέθανε το 1897 σε ηλικία 65 ετών. Οι εκπληκτικές εικονογραφήσεις του αναγνωρίζονται ως σημαντικός παράγοντας της απαράμιλλης εμφάνισης του βιβλίου.
Ένας κριτής του περιοδικού «Αρχεία Χειρουργικής» ενθουσιάστηκε με την 30η έκδοση του 1985, σημειώνοντας ότι «είναι το παλαιότερο συνεχώς χρησιμοποιούμενο εγχειρίδιο στη βιοϊατρική επιστήμη». Αλλά κάποιοι χειρουργοί δεν ήταν τόσο ικανοποιημένοι, λόγω της οργάνωσης του περιεχομένου ανά σύστημα και όχι ανά ανατομική περιοχή. Οι χειρουργοί που μελετούσαν τις διάφορες δομές (νεύρα, αγγεία, σκελετός) της ίδιας περιοχής έπρεπε να συσχετίσουν πολλές σελίδες. Έτσι, οι συντάκτες της 39ης έκδοσης τροποποίησαν το βιβλίο οργανώνοντάς το ανά συγκροτημένο ανατομικό πεδίο, σύμφωνα με τις σύγχρονες χειρουργικές απαιτήσεις. Αυτή είναι η μόνη αξιοσημείωτη αλλαγή. Πριν από αυτό, μόνο ένα παράρτημα είχε προστεθεί στην αμερικανική έκδοση του 1861.
Ο φλαμανδός Andreas Vesalius (1514-1564) φέρεται ως ο πλέον εξέχων ανατόμοςστην ιστορία. Αλλά η «Ανατομία» του Gray είναι το σημαντικότερο σύγγραμμα ανατομίας της σύγχρονης ιατρικής, υπερτερώντας των συναφών κειμένων του Netter, του McMinn, του Pernkopf, του Sobotta και άλλων πιο εξειδικευμένων βιβλίων. Τροποποιημένες εκδοχές του «Gray’s Anatomy» κυκλοφορούν ως άτλαντες, μαθητικές και ψηφιοποιημένες εκδόσεις. Το βιβλίο δεν σταμάτησε ποτέ να τυπώνεται! Παραμένει η απόλυτη, πλήρης, ακριβής, πρακτική και ελκυστική πηγή ανατομικής γνώσης, ανεκτίμητη για όλους τους γιατρούς.
