Η ηθική παρενόχληση σε επαγγελματίες υγείας
Μία µορφή βίας µε την οποία έρχονται αντιμέτωποι πολλοί άνθρωποι στον χώρο εργασίας είναι η ηθική παρενόχληση ή “mobbing” (“mob”=επιτίθεµαι, περικυκλώνω, παρενοχλώ), όρος µε τον οποίο είναι γνωστό το φαινόμενο της «επαναλαµβανόµενης, καταχρηστικής συμπεριφοράς οποιασδήποτε προέλευσης, η οποία εκδηλώνεται µε λέξεις, απειλές, πράξεις, χειρονομίες, ή κείµενα µε σκοπό ή αποτέλεσµα την προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας, της φυσικής ή ψυχικής ακεραιότητας ενός προσώπου κατά την άσκηση της εργασίας του, δημιουργώντας ένα εκφοβιστικό, εχθρικό, υποτιµητικό, ταπεινωτικό ή επιθετικό περιβάλλον».
Τα νοσοκομεία είχαν πάντοτε µια αυστηρά ιεραρχηµένη δοµή. Οι νοσηλευτές εξαρτώνται ταυτόχρονα από τους/τις προϊσταµένους/ες και τους ιατρούς, γεγονός που µπορεί να δηµιουργήσει σύγχυση, παρεξηγήσεις και κατάχρηση εξουσίας. Η επαφή µε την ασθένεια, τον πόνο και το θάνατο επηρεάζει το ιατρό-νοσηλευτικό προσωπικό που αντιδρά όπως µπορεί- ακόµη και κυνικά κάποιες φορές. Οι εργασιακές δυσκολίες μεγεθύνονται και ο εργαζόµενος µπορεί να στιγµατιστεί.
Το mobbing έχει δυσμενή αποτελέσµατα στη σωµατική και ψυχική υγεία των εργαζοµένων. Η προσβλητική µεταχείριση και η λεκτική κακοποίηση οδηγεί πολλούς εργαζόµενους σε µακροχρόνια απουσία από τη δουλειά. Το mobbing έχει σοβαρές επιπτώσεις, όπως δυσχέρεια συνεργασίας, µειωµένη αντοχή στο άγχος, σωµατική δυσφορία, ψυχολογικές αντιδράσεις, δυσκολίες στον ύπνο, κατάθλιψη, επιθετικότητα και σωµατική κόπωση. Οδηγεί σε ασθένειες που σχετίζονται µε το εργασιακό άγχος, την επαγγελµατική εξουθένωση, καθώς υφίσταται σαφής σχέση µεταξύ της ηθικής παρενόχλησης και του άγχους και της εργασίας µε υψηλό βαθµό έντασης, αυξηµένο ανταγωνισµό και µειωµένη αίσθηση εργασιακής ασφάλειας.
Στα προληπτικά μέτρα ανήκουν η ενημέρωση των εργαζοµένων για τα δικαιώµατα, τις υποχρεώσεις τους και τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινοµένου, συλλογή πληροφοριών σχετικά µε φαινόµενα παρενόχλησης, τακτικές συζητήσεις µε το προσωπικό, εκπαίδευση και επιµόρφωση των εργαζοµένων από ειδικούς επιστήµονες, δηµιουργία υποδοµών για την αντιµετώπιση του φαινοµένου -που περιλαµβάνουν οµάδες στήριξης των εργαζοµένων και τη σύνταξη ενός κώδικα δεοντολογίας- σαφής καταµερισµός εργασίας και ευθυνών. Συχνά η έλλειψη κανόνων και ευθυνών ευνοεί φαινόµενα κατάχρησης εξουσίας και παρενόχλησης.
Συγκριτική µελέτη για την ηθική παρενόχληση σε νοσηλευτικό προσωπικό έδειξε ότι οι κυριότερες ψυχολογικές επιπτώσεις είναι το άγχος, η µειωµένη αντοχή σ’αυτό, η δυσκολία επικοινωνίας, η ευερεθιστότητα, η δυσφορία, η επιθετικότητα, η κατάθλιψη, η επαγγελµατική εξουθένωση και το µετατραυµατικό stress. Σοβαρές είναι και οι οργανικές επιπτώσεις της παρενόχλησης µε συνηθέστερες τις κεφαλαλγίες, τις διαταραχές ύπνου, την ταχυκαρδία, τις γαστρεντερικές διαταραχές και τις διαταραχές αρτηριακής πίεσης.
Η φύση του επαγγέλµατος του ιατρού και του νοσηλευτή είναι τέτοια ώστε να προκύπτουν αντιπαραθέσεις. Η σύγκρουση ρόλων, καθηκόντων και ευθυνών αποτελεί αιτία άγχους και ψυχικών τριβών. Σύγκρουση ρόλων έχουµε όταν ο εργαζόµενος αισθάνεται ότι πρέπει να ικανοποιήσει διαφορετικών ειδών απαιτήσεις και προσδοκίες, ή όταν η συµµόρφωση σε ορισµένες απαιτήσεις κάνει δύσκολη ή αδύνατη τη συµµόρφωση σε κάποιες άλλες. Αυτό µπορεί να προέρχεται από δύο διαφορετικούς ρόλους του ίδιου ατόμου (π.χ. προϊστάµενος και υφιστάµενος, ταυτόχρονα), οπότε προκύπτουν διαφορετικές προσδοκίες από διαφορετικές οµάδες στον ίδιο χώρο εργασίας. Μια άλλη πηγή στρες είναι η αµφισβήτηση του ρόλου. Κάθε άτοµο που εργάζεται µε ζήλο αναµένει θετική ανταπόκριση και αναγνώριση. Όταν όµως αντίθετα υπάρχει αµφισβήτηση το άτοµο στρεσάρεται, απογοητεύεται και βρίσκεται σε συνεχή αγωνία και υπερένταση, με αποτέλεσμα απώλεια αυτοπεποίθησης και την παραίτηση, ειδικά όταν συνυπάρχει µειωµένος αυτοέλεγχος.
Σε άλλη µελέτη ερευνητές εντόπισαν σηµαντικές συσχετίσεις µεταξύ αµφισβήτησης ρόλου και συγκεκριµένων ψυχικών δυσλειτουργιών όπως: κατάθλιψης, επαγγελµατικής δυσφορίας, δυσαρέσκειας από τη ζωή, µειωµένων εργασιακών κινήτρων, µειωµένης αυτοεκτίµησης και πρόθεσης αποχώρησης από την εργασία. Οι αρµονικές σχέσεις µεταξύ των µελών µιας οµάδας, είναι το κλειδί για την καλή υγεία του ατόµου και την καλή λειτουργία του οργανισµού. Υπερβολικές απαιτήσεις και πιέσεις από κακό σχεδιασµό της εργασίας, κακή διαχείριση και μη ικανοποιητικές εργασιακές συνθήκες σε συνδυασμό με mobbing έχουν σαν αποτέλεσμα οι επαγγελµατίες υγείας να αισθάνονται μετέωροι και να χάνουν τον έλεγχο.
Σε έρευνα που έγινε σε ιατρούς για την ηθική παρενόχληση, το άγχος και τις συνθήκες εργασίας, η έλλειψη υποστήριξης από προϊσταµένους και συναδέλφους ήταν προγνωστικοί παράγοντες για την εμφάνιση ψυχοσωµατικών συµπτωµάτων. Η κακή διοίκηση και η άσκηση εξουσίας, αποτελούν εκλυτικά υποστρώματα άγχους και καταθλιπτικών συμπεριφορών.
Τελικά οι περισσότερες αιτίες εµφάνισης του φαινοµένου ηθικής παρενόχλησης στους επαγγελµατίες υγείας σχετίζονται με τον τρόπο οργάνωσης της δουλειάς και διοίκησης των μονάδων υγείας (στρεσογόνα υποστρώματα). Είναι σίγουρο ότι το να είναι οι εργαζόµενοι υγιείς και ικανοποιηµένοι ωφελεί και τον οργανισµό, αυξάνοντας την αφοσίωση του προσωπικού στην εργασία και βελτιώνοντας την απόδοση και την παραγωγικότητά του.
