Η ψυχική υγεία: άγχος και κατάθλιψη
Ο βασικός ορισμός της ψυχικής υγείας σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι ότι αποτελεί μία κατάσταση ευεξίας, κατά την οποία ένα άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει τις φυσιολογικές πιέσεις της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και είναι σε θέση να συμβάλλει στην κοινότητά του.
Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν σοβαρές δυσκολίες που εμφανίζονται στην ψυχική υγεία ενός ατόμου και συχνά χαρακτηρίζονται από κάποιο συνδυασμό προβληματικών σκέψεων, αρνητικών συναισθημάτων, αλλαγές στην συμπεριφορά και προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Κάποια παραδείγματα ψυχικών διαταραχών είναι η κατάθλιψη, οι διαταραχές άγχους, οι διαταραχές συμπεριφοράς, η διπολική διαταραχή και η ψύχωση. Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν την κύρια αιτία αναπηρίας και την τρίτη κύρια αιτία απώλειας ετών ζωής, καθώς είναι σοβαρός παράγοντας κινδύνου εμφάνισης χρόνιων μη μολυσματικών ασθενειών, όπως καρδιαγγειακών νοσημάτων, διαβήτη και κακοηθειών, ενώ σχετίζονται επίσης με την αύξηση της κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ουσιών. Σίγουρα οι διαταραχές της ψυχικής υγείας αποτελούν μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις για τη δημόσια υγεία στην ευρωπαϊκή περιφέρεια του Π.Ο.Υ., καθώς επηρεάζουν το γενικότερο επίπεδο υγείας του πληθυσμού.
Ο εκτιμώμενος επιπολασμός των ψυχικών διαταραχών στην Ευρώπη το 2015 ήταν 110 εκατομμύρια, δηλαδή αφορούσε περίπου το 12% του συνολικού πληθυσμού, ενώ αν συμπεριληφθούν η καταναγκαστική χρήση ουσιών και οι νευρολογικές διαταραχές, όπως η άνοια και η επιληψία, το ποσοστό φτάνει στα 300 εκατομμύρια, δηλαδή στο 50% του πληθυσμού. Το 2017, οι εκτιμήσεις ήταν ότι 792 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζούσαν με κάποια ψυχική διαταραχή, δηλαδή λίγο περισσότερο από ένα στα δέκα άτομα (10,7%). Στην κορυφή αυτών των μετρήσεων τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν οι αγχώδεις διαταραχές (3,8%) και η κατάθλιψη (3,4%), ενώ σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις για την Ελλάδα αυτή την περίοδο, το ποσοστό ήταν 5,8% για τις αγχώδεις διαταραχές και 4,2% για την κατάθλιψη.
Οι διαταραχές της διάθεσης και οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν δύο σοβαρές ομάδες ψυχολογικών διαταραχών, οι οποίες επιδρούν και επηρεάζουν σημαντικά τη ζωή του ατόμου συνολικά. Οι διαταραχές της διάθεσης περιλαμβάνουν τις μείζονες καταθλιπτικές διαταραχές, είναι συχνές και δυνητικά θανατηφόρες, είναι θεραπεύσιμες και επηρεάζουν όλες τις περιοχές της λειτουργικότητας του ατόμου. Σύμφωνα με το ICD-10, τη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η κατάθλιψη είναι μία συναισθηματική διαταραχή, η οποία εκδηλώνεται με επεισόδια η κλινική εικόνα των οποίων περιλαμβάνει απώλεια ενδιαφερόντων και ευχαρίστησης (ανηδονία), μειωμένη ενεργητικότητα, συγκέντρωση και προσοχή, αυξημένη κόπωση, μειωμένη αυτοεκτίμηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό, ιδέες αναξιότητας και ενοχής, ζοφερές και απαισιόδοξες προοπτικές για το μέλλον. Τα καταθλιπτικά επεισόδια διακρίνονται ως προς τη βαρύτητά τους σε ήπια, μέτριας έντασης και βαριά και συνήθως έχουν διάρκεια τουλάχιστον δύο εβδομάδες. Βραχύτερη διάρκεια μπορεί να θεωρηθεί αποδεκτή εάν τα συμπτώματα είναι ασυνήθως έντονα με αιφνίδια έναρξη. Τα συμπτώματα συνοδεύονται από αντίστοιχες σωματικές εκδηλώσεις, ενώ το συνοδό άγχος ενδέχεται να συγκαλύπτει τη μεταβολή του συναισθήματος μέσω συμπεριφορών, όπως η ευερεθιστότητα και η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών. Η συχνότητα της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής στον πληθυσμό είναι 5-12% για τους άνδρες και 10- 25% για τις γυναίκες και απαντάται σε όλο το φάσμα των ηλικιών, ενώ είναι συχνότερες στα άτομα που μένουν μόνα τους.
Το άγχος, ετυμολογικά προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα ἄγχω που σημαίνει πιέζω, πνίγω, σφίγγω το λαιμό. Αποτελεί μία ψυχική κατάσταση που σχετίζεται με έντονα συναισθήματα φόβου και σωματικά ενοχλήματα (πανικό, ταχυκαρδία, εφίδρωση κτλ), καθώς προκαλεί τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Το άγχος επηρεάζει τη γνωσιακή ικανότητα, τείνει να προκαλεί παραμόρφωση της αντίληψης και αποτελεί αντίδραση σε μία απειλή άγνωστη, ασαφή ή συγκρουσιακή δημιουργώντας μία εσωτερική αίσθηση αγωνίας. Οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν τη συχνότερη ομάδα ψυχιατρικών διαταραχών. Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά στοιχεία, 1 στους 4 τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του έχει ικανοποιήσει τα διαγνωστικά κριτήρια για κάποια αγχώδη διαταραχή, ο 12μηνος επιπολασμός είναι περίπου 17%, στις γυναίκες η συχνότητα είναι μεγαλύτερη, ενώ ο επιπολασμός ελαττώνεται όσο αυξάνεται το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο.
Το άγχος διαφοροποιείται από το φόβο, που είναι μία πρόσφορη αντίδραση σε έναν γνωστό κίνδυνο και από το λεγόμενο «στρες», το οποίο αποτελεί μία συναισθηματική αντίδραση σε εξωτερικά ψυχοπιεστικά γεγονότα, εκδηλώνεται κυρίως με ευερεθιστότητα, θυμό, μυϊκή ένταση, γαστρεντερικά προβλήματα και διαταραχές στον ύπνο, αλλά αποδράμει μετά την παρέλευση του ψυχοπιεστικού παράγοντα.
