Η ψυχολογία των ηρώων: Γεννιούνται ή γίνονται;
Οι ηρωικές πράξεις μας αγγίζουν και μας γεμίζουν θαυμασμό κάνοντάς μας να επαναπροσδιορίζουμε τις αξίες μας. Αλλά τι είναι αυτό που οδηγεί ορισμένους ανθρώπους να δρουν ηρωικά ακόμα κι όταν έχουν να αντιμετωπίσουν έναν σοβαρό κίνδυνο;
Σύμφωνα με τον διάσημο ψυχολόγο Philip Zimbardo το εφαλτήριο για τον ηρωισμό είναι μία ανησυχία για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη, ένα κίνητρο υπεράσπισης των προσωπικών αξιών ακόμα κι αν δεν αναμένεται ανταμοιβή κάποιου είδους. Τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στους ήρωες είναι οκτώ: είναι έξυπνοι, δυνατοί, ανθεκτικοί, ανιδιοτελείς, φροντιστικοί, χαρισματικοί, αξιόπιστοι και αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους άλλους. Ένα από τα βασικά γνωρίσματά τους είναι η ικανότητά να αντιλαμβάνονται την οπτική των άλλων ανθρώπων, καταργώντας τον ατομικισμό και προάγοντας την ενσυναίσθηση. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο ηρωισμός έχει πιο πολλά κοινά με τη συμπόνια παρά με την τόλμη και τη δύναμη. Η δράση παρά τις αντιξοότητες οδηγεί στη γενναιότητα. Κάποιοι άνθρωποι καταφεύγουν σε πράξεις ηρωισμού θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και τη ζωή τους, ενώ άλλοι εκδηλώνουν τον ηρωισμό τους προασπιζόμενοι το δίκαιο ή βοηθώντας κάποιον, χωρίς όμως να διακινδυνεύουν τη ζωή τους.
Συχνά οι άνθρωποι που έχουν καταφύγει σε μία ηρωική πράξη δεν αναγνωρίζουν τον ηρωισμό τους, και ισχυρίζονται ότι απλά έκαναν αυτό που επέβαλε η περίσταση. Στην πραγματικότητα αυτοί οι άνθρωποι θεμελίωναν την ηρωική τους συμπεριφορά καθώς διαμόρφωναν το αξιακό τους σύστημα, το οποίο στην κρίσιμη στιγμή επιτάσσει την υπέρβαση του φόβου και την επίδειξη του ηρωισμού. Δεν γνωρίζουμε πραγματικά τη δύναμή μας μέχρι να έρθει η στιγμή που θα επιβάλλει να τη χρησιμοποιήσουμε. Σε αυτή την συνθήκη η ηθική μας πυξίδα θα κινητοποιήσει τις πράξεις μας χωρίς καν να προλάβουμε να το συνειδητοποιήσουμε. Μάλιστα, μία ηρωική πράξη αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους άλλους και μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για περισσότερες πράξεις ηρωισμού. Οι κοινωνίες έχουν ανάγκη τους ήρωες ιδίως όταν έχουν αρχίσει να χάνουν τα ηθικά τους ερείσματα. Τα ηρωικά κατορθώματα έχουν τη δύναμη να αναπτερώνουν την ελπίδα και να αποδομούν τον κυνισμό ο οποίος κυριαρχεί στις σύγχρονες κοινωνίες.
Ο ηρωισμός δεν είναι ισοδύναμο της έλλειψης φόβου, είναι ισοδύναμο της επιλογής αντιμετώπισης του φόβου αυτού. Εκτός από τις ηρωικές πράξεις που σηματοδοτούν την προσφορά σε κάποιον στόχο, ή την αλληλεγγύη σε κάποιον άνθρωπο, ο ηρωισμός μπορεί να ταυτιστεί και με μία συγκεκριμένη στάση ζωής που εστιάζει στο καλό, στην προσπάθεια, στη μη παραίτηση και στην επιμονή με γνώμονα την υπηρέτηση των ιδανικών.
Ένα από τα κλασικά ερωτήματα ταλανίζει πολλούς επιστήμονες: είναι ο ηρωισμός κάτι με το οποίο γεννιέσαι ή κάτι το οποίο μαθαίνεται; Πλέον γνωρίζουμε ότι τόσο τα γονίδια όσο και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε επηρεάζουν τον τρόπο που εξελίσσεται η σκέψη μας και η συμπεριφορά μας. Όλοι λοιπόν έχουμε μέσα μας τη δυνατότητα της εξέλιξης και ανεξάρτητα από την εύνοια ή τη δυσμένεια των γονιδίων μας, όλοι κρύβουμε έναν ήρωα μέσα μας.
