Μιμίδια, όπως γονίδια
Τα «μιμίδια» (“memes”) αναγνωρίζονται σήμερα ως διασκεδαστικά, πρωτότυπα ή ενδιαφέροντα αντικείμενα που διαδίδονται ευρέως μέσω του διαδικτύου. Η ίδια η λέξη χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970. Αρχικά τα μιμίδια θεωρήθηκαν ως μονάδες πολιτισμικής μεταφοράς, δηλαδή «ιδέες με σημαντικό αποτύπωμα που κυκλοφορούν μεταξύ των ανθρώπων και εξαπλώνονται ταχύτατα μέσω του πολιτισμού».
Ένα μιμίδιο -όπως το συναντάμε πιο συχνά στις μέρες μας- χρησιμοποιείται αναφερόμενο σε “ένα διασκεδαστικό ή ενδιαφέρον στοιχείο (όπως μια φωτογραφία ή ένα βίντεο με λεζάντες) που διαδίδεται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης”. Αλλά από πού προήλθε η λέξη meme;
Το meme δεν είναι καινούργιο. Η εμφάνισή του τοποθετείται στο κλασσικό πλέον βιβλίο «The Selfish Gene» του διάσημου εξελικτικού βιολόγου Ρίτσαρντ Ντόκινς (R. Dawkins) το 1976, όπου αρχικά λειτούργησε ως νεολογισμός με νόημα ελαφρώς διαφορετικό από το τρέχον. Στην αντίληψη του Dawkins, ο όρος είναι «μια μονάδα πολιτισμικής μετάδοσης» -το πολιτισμικό ισοδύναμο ενός γονιδίου. Ο Dawkins χρειαζόταν ένα όνομα για το νέο «αναπαραγωγέα», ένα ουσιαστικό που να ενσαρκώνει την έννοια μιας μονάδας πολιτισμικής μετάδοσης ή μιας μονάδας μίμησης. Ο πλέον γλωσσικά δόκιμος όρος “Mimeme” προέρχεται μεν από την κατάλληλη ελληνική ρίζα, αλλά ο Dawkins ήθελε ένα μονοσύλλαβο που να μοιάζει λίγο με την λέξη «γονίδιο» (“gene”).
Ο Dawkins βασίζεται στις τρεις βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να υφίστανται για να λάβει χώρα η εξελικτική διαδικασία: η παραλλαγή (η εισαγωγή μιας νέας αλλαγής στα υπάρχοντα στοιχεία), η κληρονομικότητα ή η αναπαραγωγή (η ικανότητα δημιουργίας αντιγράφων στοιχείων) και η διαφορική «καταλληλότητα» (η ευκαιρία που ανακύπτει για ένα στοιχείο να ταιριάζει περισσότερο ή λιγότερο στο περιβάλλον από ένα άλλο). Ο Dawkins τονίζει ότι η διαδικασία της εξέλιξης συμβαίνει φυσικά όποτε συνυπάρχουν αυτές οι τρείς συνθήκες και ότι η εξέλιξη δεν ισχύει μόνο για τα οργανικά/βιολογικά στοιχεία όπως τα γονίδια. Θεωρεί ότι και τα μιμίδια διαθέτουν τις απαραίτητες αυτές εξελικτικές ιδιότητες και συνεπώς βλέπει την εξέλιξη των μιμιδίων όχι μόνο ως ανάλογη με τη γενετική εξέλιξη, αλλά ως ένα πραγματικό φαινόμενο που υπόκειται στους νόμους της φυσικής επιλογής.
Παραδείγματα μιμιδίων είναι οι μελωδίες, οι ιδέες, τα σλόγκαν, οι μόδες των ρούχων, οι τάσεις των κρυπτονομισμάτων και οι τρόποι κατασκευής σκευών και σχεδιασμού αρχιτεκτονικών στοιχείων. Όπως τα γονίδια μεταφέρονται από τη δεξαμενή γονιδίων από οργανισμό σε οργανισμό μέσω σπερματοζωαρίων και ωαρίων, έτσι και τα μιμίδια διαδίδονται από τη δεξαμενή μιμιδίων από εγκέφαλο σε εγκέφαλο μέσω μιας διαδικασίας που, με την ευρεία έννοια, μπορεί να ονομαστεί μίμηση.
Στο λεξικό ορίζεται η έννοια του μιμιδίου του Dawkins ως «μια ιδέα, συμπεριφορά, στυλ ή χρήση που εξαπλώνεται από άτομο σε άτομο σε μια κουλτούρα». Η λέξη εισήχθη μόλις το 1998, κερδίζοντας μια θέση στην ανανεωμένη 10η Έκδοση του Merriam-Webster Collegiate Dictionary. Παρά το γεγονός ότι ο Dawkins είχε επινοήσει τη λέξη στο βιβλίο του το 1976, πέρασαν περισσότερα από 20 χρόνια πριν η συσσώρευση χρησιμοποιούμενων παραδειγμάτων της λέξης αποδείξει ότι πλέον ήταν ένας ήδη καθιερωμένος γλωσσικός όρος.
Τα μιμίδια είναι, με απλά λόγια, ιδέες που πιάνουν. Μόλις το μιμίδιο είναι εκεί έξω, είναι πολύ δύσκολο να ακυρωθεί. Τα γκράφιτι είναι τα στοιχειώδη μιμίδια του πολιτικού λόγου, από το μετρό της Νέας Υόρκης μέχρι το Τείχος του Βερολίνου.
Η νέα έννοια του μιμιδίου έκανε το ντεμπούτο της στο λεξικό Merriam-Webster το 2015, οριζόμενο πλέον ως «ένα διασκεδαστικό ή ενδιαφέρον στοιχείο (όπως μια φωτογραφία ή ένα βίντεο με λεζάντες), ή ως ένα είδος αντικειμένων που διαδίδεται ευρέως στο διαδίκτυο, ειδικά μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
Στις μέρες μας τα μιμίδια εξελίσσονται και πάλι σημασιολογικά, κάτι που εξ’ άλλου ταιριάζει απόλυτα στη φύση τους, επεκτεινόμενα εντυπωσιακά και στο οικοσύστημα των κρυπτονομισμάτων.
