Πώς οργανώνεται η αντίληψη και ποια είναι τα συνηθέστερα σφάλματα;
Η οργάνωση της αντίληψης αποτελεί μία διαδικασία κατά την οποία το άτομο συγκεντρώνει και κατηγοριοποιεί τα ερεθίσματα που δέχτηκε από το περιβάλλον. Η πρώτη αρχή για την ομαδοποίηση των ερεθισμάτων είναι αυτή της μορφής και του φόντου. Πολλές φορές όταν κάποιος παρακολουθεί μία συζήτηση δίνει βάση στα λεκτικά μηνύματα που δέχεται και χάνει τα μη λεκτικά, όπως οι κινήσεις και η γλώσσα του σώματος. Ένας άλλος τρόπος οργάνωσης των ερεθισμάτων είναι η ομαδοποίησή τους. Με αυτό τον τρόπο γίνεται πιο εύκολο το να μπορεί κανείς να ξεχωρίσει τα ερεθίσματα και να τα κατηγοριοποιήσει σε κάτι κοινό ή διαφορετικό.
Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει επίσης στη διαδικασία της αντίληψης και η γειτνίαση των αντικειμένων, η απόσταση δηλαδή που έχουν μεταξύ τους. Σε περιπτώσεις όπου κάτι είναι κοντά μπορεί εύκολα να θεωρήσει κανείς ότι μοιάζει σε σχέση με κάτι άλλο που έχει μεγαλύτερη απόσταση. Τέλος, για την τελική αντίληψη ενός γεγονότος υπάρχει και η έννοια της ολοκλήρωσης. Η ολοκλήρωση αναφέρεται στην αντιληπτική ικανότητα κάποιος να βλέπει ένα αντικείμενο ή ένα έργο ημιτελές, αλλά επειδή το γνωρίζει ή το έχει δει ξανά να μπορεί να το αντιληφθεί ως όλο.
Καθημερινά δεχόμαστε πολλές πληροφορίες και καλούμαστε να εξάγουμε συμπεράσματα. Πολλές φορές όμως εξάγουμε τα λάθος συμπεράσματα και δύσκολα αλλάζουμε αυτή την εντύπωση που έχουμε σχηματίσει είτε για κάποιο άτομο είτε για κάποιο γεγονός.
Ένας βασικός παράγοντας που μας επηρεάζει είναι πολλές φορές ότι, εσωτερικά αίτια του καθενός αποδίδονται στη συμπεριφορά των άλλων ατόμων, αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν προβολή. Είναι πολύ συνηθισμένο, όταν σε ένα άτομο δεν αρέσει ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του ή μία δική του συμπεριφορά, όπως τα ελαττώματα του, να τα προβάλλει σε άλλους ανθρώπους, γεγονός που μπορεί να τον οδηγήσει σε εσφαλμένη αντίληψη.
Ένα άλλο σφάλμα αντίληψης αποτελεί το σύνδρομο του φωτοστέφανου, όπου συνηθίζεται να αξιολογείται κάποιος από ένα μόνο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του. Το ίδιο φαινόμενο μπορεί να εμφανιστεί και στα πλαίσια μίας ομάδας, όπου συνήθως επικρατεί η άποψη, ότι η επιτυχία μοιράζεται σε όλη την ομάδα, ενώ η ήττα σε συγκεκριμένο/α άτομα.
Πολύ συνηθισμένο είναι και το φαινόμενο της ομοιότητας. Οι άνθρωποι συνήθως συμπαθούν εύκολα άτομα που μοιάζουν με τους ίδιους ή έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, ενώ δεν ισχύει το ίδιο για άτομα που διαφέρουν μαζί τους.
Η πρώτη εντύπωση επίσης μπορεί να χαρακτηρίσει θετικά ή αρνητικά κάποιο άτομο ή μία κατάσταση. Η πρώτη επαφή όμως, συνήθως στηρίζεται σε πληροφορίες που δεν είναι ολοκληρωμένες και επομένως μπορεί να οδηγήσουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Δυστυχώς αυτή η πρώτη άποψη είναι δύσκολο να μεταβληθεί και χρειάζεται πολλή προσπάθεια για να αλλάξει.
Ένα ακόμα σύνηθες φαινόμενο είναι η επιλεκτική αντίληψη. Η ικανότητα αυτή αναφέρεται στην τάση του καθενός να δίνει έμφαση σε συγκεκριμένα μόνο στοιχεία και όχι σε άλλα, με τα οποία δεν συμφωνεί.
Μία από τις πιο σημαντικές ίσως διαδικασίες αντίληψης αποτελεί αυτή της αυτο-εκπληρούμενης προφητείας, δηλαδή η προσπάθεια κάποιου να αποδείξει ότι είναι έτσι όπως τον έχουν χαρακτηρίσει. Πιο αναλυτικά, περιγράφει τη συμπεριφορά κάποιου ατόμου, στο οποίο αποδίδουν κάποια χαρακτηριστικά και τελικά το ίδιο αρχίζει να συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο.
Τέλος, τα στερεότυπα μπορούν να επηρεάσουν έντονα το σχηματισμό μίας αντίληψης για ένα άτομο ή μια κατάσταση. Τα στερεότυπα δημιουργούνται όταν χαρακτηρίζεται κάποιος αρνητικά από ένα μόνο χαρακτηριστικό του, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλα στοιχεία. Συνήθως τα στοιχεία που επηρεάζουν τη δημιουργία των στερεοτύπων είναι κατηγορίες όπως το φύλο, η ηλικία, η εθνικότητα, η θρησκεία κ.ά.
