«Πράσινα» απόβλητα
Μια νέα περιβαλλοντική πρόκληση, και μάλιστα στον «πράσινο» τομέα ενέργειας, θα ανακύψει τα επόμενα χρόνια, απαιτούνται εγκαίρως συντονισμένες ενέργειες. Συγκεκριμένα, τα απόβλητα από τις εγκαταστάσεις των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (AΠE), ανεμογεννήτριες, ηλιακά πάνελ και μπαταρίες υπολογίζεται πως θα αυξηθούν πάνω από 3.000% κατά την επόμενη δεκαετία. Πρόκειται για μια δραματική αύξηση που απειλεί να δημιουργήσει χωματερές από ΑΠΕ. Βεβαίως, κανείς δεν θα ήθελε να δει εκτάσεις με διαλυμένες πτερωτές από τεράστιες ανεμογεννήτριες ή με ξεχαρβαλωμένα φωτοβολταϊκά και χαλασμένες μπαταρίες, πολύ περισσότερο όταν οι συσκευές αυτές φέρουν επικίνδυνες ουσίες που δεν πρέπει να διαφύγουν στο περιβάλλον.
Πρόκειται όντως για μια νέα πρόκληση, καθώς μέχρι πρότινος δεν υπήρχε σημαντικός αριθμός ανεμογεννητριών ή φωτοβολταϊκών υπό απόσυρση, αφού οι εγκαταστάσεις είναι σχετικά νέες. Καθώς όμως μπαίνουμε σε μια περίοδο που ο κύκλος ζωής των συστημάτων αυτών ολοκληρώνεται (25-30 χρόνια), η παραγωγή αποβλήτων θα αυξηθεί εκθετικά, απαιτώντας άμεση προσοχή από τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής.
Τα απόβλητα φωτοβολταϊκών μεταξύ 2020-2030 θα αυξηθούν κατά 3.000%, δηλαδή από λίγους τόνους το 2020 σε περίπου 1,6 εκατομμύριο τόνους ετησίως το 2030, των ανεμογεννητριών κατά 200% (από 2,7 σε 4,850 εκατομμύρια τόνους/έτος) και των μπαταριών κατά 600% (από 45 σε 250.000 τόνους/έτος).
Πέρα από το πρόβλημα της διαχείρισης των μεγάλων αυτών ποσοτήτων αποβλήτων υπάρχει και το θέμα της εξοικονόμησης σπάνιων ή κρίσιμων πρώτων υλών και πολύτιμων μετάλλων, που χρησιμοποιούνται στα συστήματα αιολικής και ηλιακής ενέργειας και στις μπαταρίες. Γι’ αυτό, είναι απαραίτητη η κυκλική οικονομική προσέγγιση, όπως η επισκευή και η αναβάθμιση του εξοπλισμού και η ανακύκλωση της υποδομής στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Στις συσκευές ΑΠΕ βρίσκονται χρήσιμα υλικά, όπως ο χάλυβας, το γυαλί και το αλουμίνιο.
Η ανάκτηση των σημαντικών υλικών από τις «πράσινες συσκευές» και η επανεισαγωγή τους σε κύκλους παραγωγής παρουσιάζει όμως δυσκολίες επεξεργασίας λόγω των σύνθετων υλικών και της παρουσίας επικίνδυνων ουσιών. Υπάρχει εξοπλισμός που δεν έχει σχεδιαστεί για να διευκολύνει την ανακύκλωση στο τέλος του κύκλου ζωής (επισημαίνοντας την ανάγκη οικολογικού σχεδιασμού των συστημάτων), ενώ ως επιπλέον δυσχέρειες σημειώνονται οι απομακρυσμένες τοποθεσίες, το μεγάλο μέγεθος των συστημάτων και οι απαιτήσεις ασφαλείας. Επίσης σημειώνεται πως τα ανακυκλωμένα υλικά είναι συχνά ακριβότερα από τα πρωτογενή, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αξιοποιηθούν στην παραγωγή.
Στα φωτοβολταϊκά, το 95% των υλικών μπορεί να ανακυκλωθεί (γυαλί, χαλκός, αλουμίνιο κ.λπ.). Πρόκληση αποτελεί, τόσο από οικονομική όσο και από τεχνολογική άποψη, η αποκόλληση, ο διαχωρισμός και ο καθαρισμός του πυριτίου από το γυαλί και τη λεπτή μεμβράνη ημιαγωγών. Περιλαμβάνονται κρίσιμες πρώτες ύλες, όπως ίνδιο και γερμάνιο και επικίνδυνες ουσίες, όπως κάδμιο, αρσενικό, μόλυβδος και αντιμόνιο.
Στις ανεμογεννήτριες μπορεί να ανακυκλωθεί το 90% των υλικών (χάλυβας, αλουμίνιο, χαλκός, χυτοσίδηρος και σκυρόδεμα). Υπάρχουν κρίσιμες πρώτες ύλες προς ανάκτηση, όπως νεοδύμιο, πρασεοδύμιο, βόριο, δυσπρόσιο και νιόβιο, κάνοντας την όλη διαδικασία κερδοφόρα περιβαλλοντικά αλλά και λογιστικά. Οι υποδομές ανακύκλωσης βρίσκονται ακόμη υπό ανάπτυξη. Επίσης, το τεράστιο μέγεθος των πτερυγίων καθιστά το κόστος μεταφοράς απαγορευτικό για ανακύκλωση σε απομακρυσμένες εγκαταστάσεις.
Στα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται μπορούν να ανακυκλωθούν. Το κοβάλτιο και το νικέλιο είναι πολύτιμα. Η υποδομή για τη διαχείριση του αυξανόμενου αριθμού αποβλήτων από μπαταρίες είναι ακόμη ελλιπής. Πρέπει να ενισχυθεί για να αντιμετωπίσει τις προβλεπόμενες μεγάλες ποσότητες, υπερβαίνοντας και το σημερινό τεχνολογικό έλλειμμα.
Τα φωτοβολταϊκά άρχισαν να τοποθετούνται μαζικά από το 2003, άρα το μεγάλο κύμα της ανακύκλωσης αναμένεται μετά το 2028. Τα αιολικά συστήματα είχαν εισαχθεί νωρίτερα, αλλά για τις ανεμογεννήτριες δεν έχει δημιουργηθεί σύστημα ανακύκλωσης. Η λύση είναι παρόμοια με τα φωτοβολταϊκά. Είναι ηλεκτρικές μηχανές που ανήκουν στα ηλεκτρικά απόβλητα.
Το ερώτημα είναι ποιος θα πληρώσει για την ανακύκλωση εφόσον δεν υπήρχε μέχρι σήμερα τέλος; Οι εταιρείες που τα εγκατέστησαν; Κάποιες δεν υπάρχουν πια. Ο τελικός χρήστης που είχε και το κέρδος; Οδηγία της ΕΕ λέει πως δεν πρέπει να επιβαρυνθεί ο οικιακός χρήστης. Ήδη ορισμένες πρώιμες ανεμογεννήτριες είτε έχουν μείνει «κουφάρια» στον αέρα, είτε έχουν εγκαταλειφθεί. Συνεπώς, το στοίχημα της ανακύκλωσης και της σωστής διαχείρισης των πάρα πολλών πλέον συστημάτων ΑΠΕ για να κερδηθεί δεν μπορεί να αφεθεί για την τελευταία στιγμή.
