Τι είναι το σύνδρομο του απατεώνα (Impostor Syndrome);
Το σύνδρομο του απατεώνα περιγράφει το σύνολο των εσωτερικών εμπειριών που και των συμπεριφορών που προκύπτει από την πεποίθηση ότι δεν είστε τόσο ικανοί όσο σας θεωρούν οι άλλοι. Με απλά λόγια, το σύνδρομο του απατεώνα είναι η εμπειρία του να αισθάνεσαι ότι ανά πάσα στιγμή πρόκειται να αποκαλυφθεί ότι είσαι “απατεώνας” και πως ό,τι έχεις κατορθώσεις οφείλεται στις συγκυρίες και στην τύχη.
Χαρακτηριστικά
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τις ψυχολόγους Suzanna Imes και Pauline Rose Clance τη δεκαετία του 1970 και έκτοτε πολλές μελέτες έχουν αναγνωρίσει τα χαρακτηριστικά του:
– Αδυναμία ρεαλιστικής αυτό-αξιολόγησης των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων
– Απόδοση της επιτυχίας σε εξωτερικούς παράγοντες
– Αίσθημα ανικανοποίητου από την απόδοση
– Φόβος μη ανταπόκρισης στις προσδοκίες
– Εστίαση στην υπεραπόδοση
– Αυτοαμφισβήτηση
– Δυσανεξία στην αποτυχία, έστω και μικρή
Το πρόβλημα με το σύνδρομο του απατεώνα είναι ότι η εμπειρία του να τα καταφέρνεις καλά σε κάτι δεν αλλάζει τις πεποιθήσεις και το άγχος επίδοσης κυριαρχεί. Μοιάζει σαν κάτι να απαγορεύει την εσωτερίκευση της εμπειρίας της επιτυχίας. Οι βασικές πεποιθήσεις για τον εαυτό είναι τόσο ισχυρές, που δεν αλλάζουν, ακόμη και όταν υπάρχουν αποδείξεις για το αντίθετο. Τα άτομα που βιώνουν το σύνδρομο του απατεώνα τείνουν επίσης να μη μιλούν για το πώς αισθάνονται με κανέναν και αγωνίζονται σιωπηλά, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η αγχώδης και καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Παρόλο που το σύνδρομο του απατεώνα δεν αποτελεί αναγνωρισμένη διαταραχή στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), δεν είναι ασυνήθιστο. Υπολογίζεται ότι το 70% των ανθρώπων θα βιώσουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο αυτού του φαινομένου στη ζωή τους.
Ερωτήσεις που διευκολύνουν στην αναγνώριση του συνδρόμου
Κάποιες ερωτήσεις που διευκολύνουν στην αναγνώριση του συνδρόμου είναι:
-Αγωνίζεστε ακόμα και για τα μικρότερα λάθη ή ατέλειες στη δουλειά σας;
– Αποδίδετε την επιτυχία σας στην τύχη ή σε άλλους εξωτερικούς παράγοντες;
– Είστε πολύ ευαίσθητοι ακόμη και στην εποικοδομητική κριτική;
-Αισθάνεστε ότι αναπόφευκτα θα αποκαλυφθούν οι αδυναμίες και τα μειονεκτήματά σας;
-Υποτιμάτε τις δικές σας γνώσεις, ακόμη και σε τομείς στους οποίους είστε πραγματικά πιο ειδικευμένοι από τους άλλους;
Μελέτες
Οι σχετικές μελέτες με το φαινόμενο δείχνουν ότι η ανατροφή και η οικογενειακή δυναμική μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωσή του. Ο αυστηρός γονεϊκός έλεγχος ή η υπερπροστασία μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του συνδρόμου του απατεώνα στα παιδιά. Επίσης, τα άτομα που προέρχονται από οικογένειες που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα συγκρούσεων με χαμηλά ποσοστά υποστήριξης μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν το σύνδρομο του απατεώνα.
Φαίνεται ότι το σύνδρομο είναι πιο συχνό όταν οι άνθρωποι περνούν μεταβατικές φάσεις και δοκιμάζουν νέα πράγματα. Η πίεση για επίτευξη και επιτυχία σε συνδυασμό με την έλλειψη εμπειρίας μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ανεπάρκειας. Ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχουν επίσης συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης του συνδρόμου του απατεώνα όπως η τελειομανία, η χαμηλή αυτό-αποτελεσματικότητα, το νευρωτικό υπόστρωμα ή η υπερβολική ανασφάλεια.
Τύποι του συνδρόμου του απατεώνα
Το σύνδρομο του απατεώνα μπορεί να εμφανιστεί με διάφορους τρόπους. Μερικοί διαφορετικοί τύποι του συνδρόμου του απατεώνα μπορεί να περιλαμβάνουν:
Ο τελειομανής: Οι τελειομανείς δεν είναι ποτέ ικανοποιημένοι και αισθάνονται πάντα ότι η δουλειά τους θα μπορούσε να είναι καλύτερη. Αντί να εστιάζουν στα δυνατά τους σημεία, τείνουν να κολλάνε σε τυχόν ατέλειες ή λάθη. Αυτό συχνά οδηγεί σε μεγάλη ένταση και άγχος.
Ο υπερήρωας: Επειδή αυτά τα άτομα αισθάνονται ανεπαρκή, αισθάνονται υποχρεωμένα να πιέσουν τον εαυτό τους να εργαστεί όσο το δυνατόν πιο σκληρά.
Ο ειδικός: Αυτά τα άτομα προσπαθούν πάντα να μαθαίνουν περισσότερα και δεν είναι ποτέ ικανοποιημένα με το επίπεδο κατανόησής τους. Παρόλο που συχνά είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένοι, υποτιμούν την τεχνογνωσία τους και καταφεύγουν διαρκώς σε εκπαιδεύσεις και σεμινάρια.
Η ιδιοφυΐα: Αυτά τα άτομα γνωρίζουν ότι είναι ιδιαίτερα ικανά, αλλά θέτουν υπερβολικά υψηλούς στόχους για τον εαυτό τους και στη συνέχεια νιώθουν συντριβή όταν δεν τα καταφέρνουν με την πρώτη προσπάθεια.
Ο σολίστας: Αυτοί οι άνθρωποι τείνουν να είναι πολύ ατομικιστές και προτιμούν να εργάζονται μόνοι τους. Η αυτοεκτίμησή τους πηγάζει συχνά από την παραγωγικότητά τους, γι’ αυτό και συχνά απορρίπτουν τις προσφορές βοήθειας. Τείνουν να θεωρούν το να ζητούν βοήθεια ως ένδειξη αδυναμίας ή ανικανότητας.
