Τι καθορίζει τη συμπεριφορά των αναποφάσιστων ψηφοφόρων την ημέρα της κάλπης
Σύμφωνα με τους ειδικούς της πολιτικής ψυχολογίας, μπορεί να μην έχουμε τόσο πολύ τον έλεγχο της ψήφου μας όσο θέλουμε να πιστεύουμε. Η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η οικονομία έχουν σίγουρα σημασία, αλλά οι επιλογές των ψηφοφόρων μπορούν επίσης να επηρεαστούν από παράγοντες που κυμαίνονται από το πόσο εύκολα αηδιάζουν και φοβούνται οι άνθρωποι, μέχρι την ύπαρξη φυσικών καταστροφών.
Είναι γνωστό ότι οι συνειδητές αποφάσεις μας επηρεάζονται συστηματικά από ασυνείδητες διαδικασίες σκέψης, συναισθήματα και προκαταλήψεις. Ο Jon Krosnick, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, υποστηρίζει ότι κατά τη διάρκεια των τηλεοπτικών συζητήσεων, αν και οι ψηφοφόροι ακούνε τους υποψηφίους, άλλοι παράγοντες μπορεί να έχουν εξίσου μεγάλο, αν όχι μεγαλύτερο, αντίκτυπο στις αποφάσεις των ψηφοφόρων.
Ο Yoel Inbar, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, μελετά έναν άλλο κρυφό τρόπο με τον οποίο μπορεί να επηρεαζόμαστε: ερεθίσματαπου προκαλούν το αίσθημα της αηδίας. Ο Inbar τοποθέτησε τους συμμετέχοντες στο πείραμα σε μια “κλίμακα αηδίας”, ζητώντας τους να βαθμολογήσουν τη συμφωνία τους με δηλώσεις και καταστάσεις που προκαλούν αηδία στο στομάχι, όπως “ανακαλύπτετε ότι ένας φίλος σας αλλάζει εσώρουχα μόνο μία φορά την εβδομάδα”. Στη συνέχεια, τα υποκείμενα ερωτήθηκαν για την πολιτική τους ιδεολογία. Ο Inbar κατέληξε στο ότι οι πολιτικές και ηθικές συσχετίσεις με την αηδία μπορούν να εξηγηθούν από τη βιολογία και την εξελικτική διαδικασία. Καθώς οι άνθρωποι άρχισαν να περνούν περισσότερο χρόνο σε μεγάλες κοινωνικές ομάδες, ανέπτυξαν ένα σύνολο συμπεριφορών που ελαχιστοποιούσαν τον κίνδυνο να κολλήσουν ασθένειες, αυτό που οι ψυχολόγοι σήμερα αποκαλούν “συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα“. Υπάρχουν λοιπόν κάποιες συμπεριφορές των πολιτικών οι οποίες ασυνείδητα ενεργοποιούν το συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα και επηρεάζουν την τελική μας ψήφο. Οι στάσεις που απορρέουν από το συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα σχετίζονται με την αποφυγή ομάδων με τις οποίες δεν είμαστε εξοικειωμένοι και την τήρηση των οικείων κοινωνικών πρακτικών. Ίσως γι αυτό υπάρχει η τάση της οικογενειακής ψήφου (μέλη της ίδιας οικογένειας να ψηφίζουν το ίδιο κόμμα).
Άλλες έρευνες δείχνουν ότι το πώς αισθανόμαστε μπορεί επίσης να έχει επίδραση στην τελική μας απόφαση. Μια αμερικανική μελέτη του 2014 διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που αισθάνονταν αδιαθεσία ήταν πιο πιθανό να προτιμήσουν ελκυστικούς υποψηφίους από τους λιγότερο ελκυστικούς σωματικά αντιπάλους τους.
Ένα άλλο συναίσθημα που επηρεάζει την ψήφο είναι ο φόβος. Όταν φοβόμαστε διστάζουμε να διεκδικήσουμε την αλλαγή των συνθηκών ζωής ακόμα κι αν αυτές οι συνθήκες δεν είναι οι ιδανικές. Η πολιτική ρητορική που προκαλεί φόβο -τονίζοντας τους κινδύνους της τρομοκρατίας, της οικονομικής αστάθειας και ούτω καθεξής- μπορεί να έχει μια λεπτή αλλά ισχυρή επίδραση σε ορισμένες ομάδες ανθρώπων, όταν χρησιμοποιείται για να προσπαθήσει να επηρεάσει τις ψήφους.
Άλλες υποσυνείδητες προκαταλήψεις αξιοποιούνται ήδη από τις πολιτικές εκστρατείες. Μια τέτοια επίδραση είναι η λεγόμενη “προκατάληψη αρνητικότητας”, μια καλά τεκμηριωμένη τάση των ανθρώπων να θυμούνται εντονότερα τις αρνητικές πληροφορίες και να επιτρέπουν στα αρνητικά συναισθήματα να κυριαρχούν στη λήψη αποφάσεων.
Η έρευνα του Krosnick υποδηλώνει ότι όταν οι πολιτικοί τονίζουν τις αρνητικές ιδιότητες του αντιπάλου τους, αυξάνεται η προσέλευση των υποστηρικτών τους. Σε μία σειρά μελετών τη δεκαετία του 1990 μελέτησε πώς τα συναισθήματα των ανθρώπων απέναντι στους πολιτικούς επηρέαζαν την πιθανότητα να προσέλθουν να ψηφίσουν. Όπως είναι αναμενόμενο, διαπίστωσε ότι όταν το επίπεδο συμπάθειας για τους υποψηφίους δεν διαφέρει πολύ, ο ψηφοφόρος μπερδεύεται και παραμένει αναποφάσιστος. Η αντιπάθεια, από την άλλη πλευρά, ξεκαθαρίζει το τοπίο και αποτελεί έναν επιτακτικό λόγο για να οδηγηθεί κανείς στην κάλπη.
Οι αποφάσεις που βασίζονται σε αρνητικά συναισθήματα μπορούν επίσης να λειτουργήσουν με τον αντίθετο τρόπο. Ένας αυξανόμενος όγκος στοιχείων δείχνει ότι οι ψηφοφόροι τιμωρούν ασυνείδητα τους πολιτικούς όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα θέλουν, ακόμη και θέματα που δεν έχουν καμία σχέση με την πολιτική, όπως για παράδειγμα οι φυσικές καταστροφές, π.χ. φωτιές.
Παρόλο που τα ευρήματα των ερευνών καταδεικνύουν πως η ψήφος επηρεάζεται από ασυνείδητες προκαταλήψεις αυτό δεν σημαίνει ότι μειώνεται η εγκυρότητά της. Ωστόσο, είναι χρήσιμο να έχει κανείς επίγνωση των παραγόντων που μπορεί να πυροδοτήσουν τις κρυφές προκαταλήψεις, ώστε να είναι πιο σίγουρος γι΄αυτό που τελικά θα ψηφίσει.
Διάβασε ακόμα:
Ηλεκτρονική διαμεσολάβηση: η σύγχρονη τάση
Το βιολογικό υπόστρωμα του έρωτα
